İnceleme: Derya Yücel – Eksilen Zamanın Süregelen Rezonansı

“Eksilen Zamanlar”ın Süregiden Rezonansı

Çağrı Saray’ın sergi kitabı üzerine

Yayınlanma Tarihi: 27/11/2015Yazar: Derya Yücel

Geçtiğimiz Nisan ayında Özel Galata Rum Okulu’nda gerçekleşen ve Çağrı Saray’ın yaklaşık on beş yıla yayılan sanat pratiğinden kapsamlı bir seçki niteliğini taşıyan “Eksilen Zaman” sergisinin aynı adlı kitabı yayımlandı. Sanatçının, uzun bir dönemi kapsayan düşünce ve üretim yöntemlerini ortaya koyduğu “Eksilen Zaman” sergisi, izleyiciye de bütüncül bir hikayeyi okuma olanağını sunmuştu.

2000’li yılların başından itibaren süren bağımsız ve tutarlı üretim pratiğinde kişisel hafızaya, bireysel güncelere, toplumsal andaçlara dönük çalışmalarını hafıza, tarih, mekan kavramları üzerinden inşa eden Çağrı Saray’ın monografik kitabı da sergisini bir adım öteye taşıyor. Sanatçı, “Eksilen Zaman” sergisinde küratörsüz, sponsorsuz, kurumsuz bir temsil alanı yaratmış, misafiri olduğu mekanın kendi hafızasını da ince bir katman olarak taşırken uygun mesafeyi alabilen bir kurgu oluşturmuştu. Sergi kitabının da bu tavır çerçevesinde ortaya çıkmasının ötesinde, bu kurgunun uzantısını üzerinde taşıması, hem sergiyi görebilme fırsatı yakalamış izleyiciler için hem de sergiyi göremeyenler için farklı anlam katmanları yaratıyor.
Galata Rum Okulu’nun mimari yapısı, kültürel ve demografik hafızası, Saray’ın üretimlerinde karşımıza çıkan içerik ve estetik ile örtüşen, dolayısıyla ‘kolektif ve kişisel bellek’ bağlamında anlamlı bir kabuk oluşturmuştu. Serginin bütününde hissedilen, mekan ve işlerin dengeli diyalogunun kaynağı tam da buradaydı. İşlevini sürdüremeyen, kullanılmayan, öğrencisi olmayan ama hala sınıfları, sıraları ve işlevsel özelliklerini üzerinde taşıyan bu mekan, Saray’ın sergisi için de eksilen bir zamanda donmuş bir an yaratmıştı. Bu nedenle serginin mekansal kurgusu ve yerleşimi, bir tür “hafıza katmanları” üzerinden anlamlı bir izleme rotası sunuyordu. Okulun giriş alanında 4/12: Bir Ev’in Topografyası (2011), Denizden Ev’e: 282 Adım (2011) gibi daha çok kişisel bellekten, ikinci katta yer alan Peter Handke’ye Saygı (2007), Bellek Kutuları (2000-01), Bellek Mekanları (2014) gibi kişiselden toplumsal hafızaya geçişin izleri takip ediliyordu. Üçüncü katta da Rezonans (2010), Demokrasi Stratejileri (2012), Ev’de Devrim (2012), Tarihin Ağırlığı (2013) ve Gelecek Zaman v.2 (2014) gibi kolektif hafızaların bireysel deneyimlerle kesiştiği alanlardan beslenen üretimler izleniyordu.

Eksilen Zaman kitabının taşıdığı tasarım ve içerik kurgusu ile serginin mekansal kurgusu arasındaki ilişki bakma/okuma pratiği açısından verimli bir devamlılık sunuyor. Mekanın içinde izlenen rotanın kitabın içinde de tekrarlanması, sanatçının tüm üretim pratiğinin ana temaları olan hatırlama/hafıza kavramları çerçevesinde daha da anlam kazanıyor. Beral Madra’nın sunuş metni ile başlayan ve sergide izlenen çalışmalar ile ilgili görsel ve metinlerle desteklenen ilk bölümün ardından ikinci bölümde, sanatçıyla sergi döneminde gerçekleştirilmiş söyleşiler ve sergi üzerine yazılmış metinler bir araya geliyor. Çağrı Saray’la gerçekleştirdiğimiz söyleşi dışında, Esra Ali Çavuşoğlu ve Saliha Yavuz söyleşileri ile Rahmi Öğdül, İlker Cihan Biner ve Yasemin Ülgen’in metinleri de sergi üzerine aydınlatıcı bir bellek oluşturuyor. Kitabın dış kabuğunun da sanatçının kimliği ve pratiği ile derinden ilişkili olduğunu vurgulamak yerinde olacaktır. Bu da sanatçının kimi zaman mesafeli, örtük bazen gerçeküstü ya da şiirsel ama çoğu zaman da mütevazi bir derinliği, dirençli ve çocuksu bir hırçınlığı taşıyan üretim dilinde kendini gösteriyor. Herhangi bir yazı ya da ifadenin yer almadığı kitap kapağında Bir Kurtarıcıya mı İhtiyaç Var (2013) adlı çalışmanın belli belirsiz, saydam ve silik bir izi kullanılmış. Kapağındaki bu tercihten itibaren kitap, sanatçının “şimdi”nin geçmiş üzerinden inşa edildiği önerisini destekler biçimde, hafızanın silik bir silüeti olarak bir tür “titreşim”i sürdürüyor.
19 Kasım’da Robinson Crusoe 389’da gerçekleştirdiğimiz kitap tanıtımı söyleşimiz sırasında, sevgili Rahmi Öğdül’ün bir yorumunda dediği gibi; Çağrı’nın bir tür rezonans içeren desen dilinde olduğu gibi, serginin titreşimi bu kitapla dönüşüyor ama halen dalgalar halinde yayılımını sürdürüyor. Tıpkı sanatçının ısrar ettiği hatırlama/anımsama yoluyla geçmiş ve hafızanın titreşimlerini üretimlerinde sürdürmesi gibi.

Çağrı Saray’ın Eksilen Zaman kitabını Salt Beyoğlu ve Salt Galata: Robinson Crusoe 389, Nişantaşı: Patika Kitabevi, Beşiktaş, Akaretler: Minoa Kitabevi ve Kadıköy: İmge Kitabevi’nde bulabilirsiniz.